ابن‌زیاد ابوالضیاء عبدالرحمان بن عبدالکریم غیثیاِبْن زیاد، ابوالضیاء عبدالرحمان بن عبدالکریم غیثی (۹۰۰- ۹۷۵ق /۱۴۹۵- ۱۵۶۸م)، فقیه ، محدث و عارف شافعی یمانی می‌باشد. ۱ - تولد و تحصیلدر ترجمه ابن زیاد آگاهی بیشتری از آنچه عیدروسی آورده در دست نیست و آنچه در دیگر منابع آمده برگرفته از همانست. وی از نژاد مقاصره، تیره ای از «عک بن عدنان» بود، در زَبید تولد یافت، قرآن را از پدرش آموخت و حفظ نمود، پس از آن فقه را از فقیهانی چون محمد و احمد (فرزندان موسی صنجاعی) و احمد المزجّد و شیخ الاسلام ابوالعباس ابن طیب طبنداوی، تفسیر و حدیث را از حافظ وجیه الدین بن دیبع و موسی بن عبداللطیف المشرع، اصول فقه را از جمال الدین یحیی قُتیب و ادبیات عرب را از محمد مفضل لحیانی آموخت. ۲ - تدریسدر ۹۴۲ق /۱۵۳۵م حج گزارد و مدتی در مکه و مدینه درنگ کرد و به تدریس پرداخت. عالمان آن دو شهر از جمله مفتی حجاز عبدالعزیز زمزمی در درس او حاضر می‌شدند. از سال ۹۴۸ق به بعد، پس از درگذشت استادش طبنداوی در مسند تدریس و افتاء قرار گرفت. فقه را در جامع کبیر زبید در مدرسه های وهابیه، اشرفیه و واثقیه، و حدیث را در جامع پاشا مصطفی النشّار تدریس می‌کرد. ابن زیاد در تدریس بسیار دقیق بود، پس از مطالعه کامل به تدریس می‌پرداخت و گاه که مجال مطالعه نمی‌یافت از تدریس خودداری می‌کرد. ۳ - مقابله صحیح بخاریماه های رجب ، شعبان و رمضان را به قرائت و مقابله صحیح بخاری در جامع مظفری اختصاص داده بود، در حدود ۴۰ نسخه از این کتاب در مقابله به کار می‌رفت و خود ابن زیاد از فتح الباری فی شرح صحیح البخاری استفاده می‌کرد. کار مقابله، صبح روز ۲۹ ماه رمضان طی مراسمی که در آن، امیر شهر و قضات شرع و دیگر مردم شرکت می‌کردند، پایان می‌یافت. ۴ - شیوه زندگیابن زیاد، به رغم شهرت و اعتبار اجتماعی فراوان، در فقر و تنگدستی می‌زیست و جز تعداد اندکی کتاب ، چیز دیگری نداشت. در ۹۶۴ق /۱۵۵۷م از بینایی محروم شد، اما به یاری فرزند و برخی از شاگردانش به کار علمی و تحقیقی خود ادامه داد و تدریس را رها نکرد. ۵ - جایگاه علمیاو در فقه، شافعی ، در کلام ، اشعری و در تصوف ، پیرو یافعی بود. وی به محیی الدین بن عربی اعتقاد داشت و از سخنان او سود می‌جست و ازاین‌رو صوفیان او را محترم می‌شمردند. در عین حال، از نظر اجتماعی بین گروه های مختلف دارای نفوذ کلمه بود. اینکه گفته شده است ابن زیاد به پرسش‌هایی که از حبشه ، هند ، حجاز و حضرموت می‌رسید پاسخ می‌گفت، نشانه آن است که شهرت او از زبید و پیرامون آن فراتر رفته بوده است. در برخی از مسائل فقهی، بین او و برخی از عالمان روزگارش مانند ابن حجر هیتمی ، مفتی مکه، بحث و مجادله وجود داشت که او در برخی از آثارش به این مسائل اختلافی پرداخته است. ۶ - وفاتوی در زبید درگذشت و پسرش عبدالسلام بر او نماز خواند و در «مقبره باب القرتب» به خاک سپرده شد. و جمع عظیمی در این مراسم شرکت کردند. [۱]
عیدروسی عبدالقادر، النور السافر، ج۱، ص۲۷۳-۲۷۹، بیروت، ۱۹۸۵م.
۷ - آثار علمیابن زیاد دارای تألیفات بسیاری است که عمدتاً در فقه و حدیث است. ۷.۱ - آثار خطی۱. الاجوبة المرضیة عن الاسئلة المکیة؛ [۲]
کتابخانه خدیویه، فهرست نسخ، ج۷، ص۳۹۲.
[۳]
کتابخانه صنعا، نسخ خطی، ج۲، ص۸۸۰.
۲. تحذیر ائمة الاسلام عن تغییر بناء المسجد الحرام؛ [۴]
کتابخانه خدیویه، فهرست نسخ، ج۷، ص۳۹۲.
[۵]
کتابخانه صنعا، نسخ خطی، ج۲، ص۹۷۰.
۳. مناقب الائمة الاربعة و تقلیدهم و اثبات الحمد (احتمالاً «الجهر») بالبسملة؛ [۶]
کتابخانه صنعا، نسخ خطی، ج۴، ص۱۸۱۳.
۴. المواهب السنیة فی الاجوبة عن المسائل العدنیة. [۷]
کتابخانه خدیویه، فهرست نسخ، ج۷، ص۳۹۵.
وی دارای آثار دیگری نیز می‌باشد که نسخه های خطی آن‌ها در کتابخانه های دنیا موجود است [۸]
کتابخانه خدیویه، فهرست نسخ، ج۷، ص۳۹۱- ۳۹۵.
۷.۲ - آثار چاپیفتاوی فقهی وی تحت عنوان «غایة تلخیص المراد من فتاوی ابن زیاد» توسط عبدالرحمان بن محمد بن حسین با علوی جمع آوری شده و به سال ۱۳۰۳ق در مصر به چاپ رسیده است. ۸ - فهرست‌منابع(۱) کتابخانه خدیویه، فهرست نسخ. (۲) کتابخانه صنعا، نسخ خطی. (۳) عیدروسی عبدالقادر، النور السافر، بیروت، ۱۹۸۵م. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالضیاء ابن‌زیاد»، ج۳، ص۱۲۸۱. |